Του Έκτορα Δελαστίκ*
Μία συνήθης πλάνη στη δημοσιογραφική κάλυψη της επιδημιολογίας είναι η θέση πως οι επιδημίες τείνουν να γίνονται αυθορμήτως λιγότερο επικίνδυνες με το πέρασμα του χρόνου. Ένα σημαντικό αντιπαράδειγμα είναι η ασθένεια της Έμπολα, με πιο πρόσφατη μεγάλη έξαρση την επιδημία του 2013-2016 στη Δυτική Αφρική. Ασθένεια σαφώς πιο μεταδοτική από την εποχική γρίπη [α] και θανατηφόρα από το 25% έως και στο 90% των κρουσμάτων [β]. Δεδομένου του ότι υπήρξαν κρούσματα από την επιδημία του 2013-2016 και στις πλουσιότερες χώρες, έχει ανανεωθεί το ενδιαφέρον για την ανάπτυξη εμβολίων και φαρμακευτικών αγωγών, τα οποία τότε δεν υπήρχαν.
Για το στέλεχος που προκάλεσε εκείνη την επιδημία υπάρχει μέχρι στιγμής ένα εμβόλιο εγκεκριμένο για χρήση (rVSV-ZEBOV, το Δεκέμβριο του 2019) και ένα εμβόλιο που δοκιμάστηκε πειραματικά για το ίδιο στέλεχος του ιού (Ad26.ZEBOV/MVA-BN-Filo, το 2019). Κανένα από τα δύο εμβόλια δεν απευθύνεται στο στέλεχος του ιού που ευθύνεται για την εν εξελίξει επιδημία στην Ουγκάντα. Είναι σαφές πως υπάρχει ανάγκη για τεχνικές κατασκευής εμβολίων που να μπορούν να ανταποκριθούν σε ταχείες επιδημίας, όπως και σε προγράμματα εμβολιασμών που να μπορούν να προστατέψουν πραγματικά τον πληθυσμό.
Από την απαρχή της έννοιας του εμβολιασμού, η προσπάθειά μας ήταν να βρούμε έναν τρόπο να εκπαιδεύσουμε το ανοσοποιητικό σύστημα σε ένα επικίνδυνο μικρόβιο υπό ασφαλείς συνθήκες. Ο πρώτος ενσυνείδητος και με ένα στοιχειώδες θεωρητικό υπόβαθρο εμβολιασμός έγινε από τον Edward Jenner το 1796: έδειξε ελεγχόμενα πως μπορούσαμε να μολύνουμε έναν άνθρωπο με τον αρκετά ελαφρύ ιό της δαμαλίτιδας, και μετά το σώμα ήταν προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει το συγγενικό ιό της ευλογιάς, ο οποίος είναι πολύ πιο επικίνδυνος.
Από τη χρήση συγγενικών ιών και μικροβίων περάσαμε στη χρήση «απενεργοποιημένων» ή «αποδυναμωμένων» παθογόνων και στη χρήση απλών θραυσμάτων τους ώστε να κάνουμε αυτή τη διαδικασία όσο ασφαλέστερη είναι εφικτό. Σε κάθε περίπτωση, το μεγάλο στοίχημα ήταν να βρεθεί η διαδικασία με την οποία θα εκθέταμε το σώμα σε αρκετά χαρακτηριστικά μέρη των παθογόνων ώστε να μάθει να τα αναγνωρίζει, χωρίς να προκαλούμε αλλεργικές αντιδράσεις ή μολύνσεις.
Μία συνέχεια αυτής της διαδικασίας αποτέλεσε η μακρά διαδικασία της ανάπτυξης της χρήσης του m-RNA στους εμβολιασμούς [γ]. Mε αυτή την τεχνολογία δίνουμε στον οργανισμό τις απαραίτητες «οδηγίες» ώστε να παρασκευάσει ο ίδιος κάποιο χαρακτηριστικό «θραύσμα» του παθογόνου και να μάθει να το αναγνωρίζει φυσιολογικά ως ξένο σώμα. Αποφεύγουμε έτσι και τη χρήση των ίδιων των παθογόνων, ή θραυσμάτων τους, αλλά και ένα μέρος από τα πιθανώς αλλεργιογόνα πρόσθετα που χρειάζονται τα περισσότερα εμβόλια. Η τεχνολογία αυτή επέτρεψε τη γρηγορότερη παραγωγή εμβολίων για την Covid-19, ωρίμασε τεχνικά και δοκιμάστηκε με επιτυχία σε εκατομμύρια πολίτες.
Μία τέτοια χρήση αυτής της τεχνολογίας έγινε το 2017 για την ανάπτυξη εμβολίων για την Έμπολα, τα οποία δοκιμάστηκαν με επιτυχία σε ινδικά χοιρίδια [δ]. Αν και σε μικρό αριθμό πειραματόζωων, όλα τα εμβολιασμένα πειραματόζωα δεν εμφάνισαν παρατηρήσιμα συμπτώματα της ασθένειας, τα οποία και σηματοδοτούν τη μεταδοτικότητά της. Ταυτόχρονα, η δυνατότητα των m-RNA εμβολίων να μεταβάλλονται για να ανταποκρίνονται σε νέα στελέχη είναι εξαιρετικά χρήσιμη για μια ασθένεια που προκαλείται από διαδοχικά, διαφορετικά στελέχη όπως η Έμπολα.
Παρ’ όλη την προϋπάρχουσα έρευνα και συσσωρευμένη γνώση σε όλο αυτό το ζήτημα (η Έμπολα είναι μία από τις πολύ καλώς μελετημένες ασθένειες), η συνέχεια της έρευνας για εμβόλια δεν είναι δεδομένη. Σύμφωνα με το πρακτορείο Bloomberg, η εταιρία Moderna βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε διαπραγματεύσεις με το αμερικανικό κράτος για χρηματοδότηση μελλοντικής σχετικής έρευνας [ε], χωρίς ακόμα να έχει αποσαφηνιστεί η πορεία της έρευνας και το ποια στελέχη θα αντιμετωπιστούν.
Βρισκόμαστε λοιπόν εν αναμονή, ελλείψει συγκροτημένης κοινωνικής ερευνητικής πολιτικής για την αντιμετώπιση άλλης μίας σημαντικής επιδημίας.
[α] Eisenberg, J. (2020, February 12). R0: How scientists quantify the intensity of an outbreak like coronavirus and its pandemic potential. University of Michigan School of Public Health. Retrieved November 10, 2022, from https://sph.umich.edu/pursuit/2020posts/how-scientists-quantify-outbreaks.html
[β] World Health Organization. (n.d.). Ebola disease. World Health Organization. Retrieved November 10, 2022, from https://www.afro.who.int/health-topics/ebola-disease
[γ] Dolgin, E. (2021). The tangled history of mrna vaccines. Nature, 597(7876), 318–324. https://doi.org/10.1038/d41586-021-02483-w
[δ] Meyer, M., Huang, E., Yuzhakov, O., Ramanathan, P., Ciaramella, G., Bukreyev, A. (2017). Modified mrna-based vaccines elicit robust immune responses and protect guinea pigs from ebola virus disease. The Journal of Infectious Diseases, 217(3), 451–455. https://doi.org/10.1093/infdis/jix592
[ε] Muller, M., Griffin, R. (2022, October 26). Moderna (mrna) nears US deal to make shots for ebola, biological threats. Bloomberg.com. Retrieved November 10, 2022, from https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-10-26/moderna-mrna-nears-us-deal-to-develop-shots-for-range-of-biological-threats
* O Έκτωρ-Ξαβιέ Δελαστίκ είναι Φυσικός Εφαρμογών, Υ.Δ. Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών